Pijn is een onplezierige sensorische en/of emotionele ervaring veroorzaakt door feitelijke of mogelijke weefselschade of die beschreven wordt in termen van weefselbeschadiging; ergens in het lichaam is een verwonding of dreigt er een te ontstaan. Soms ontstaat pijn echter ook zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak. – Wikipedia

Pijn tijdens de bevalling staat echter niet direct in verband met weefselschade, maar heeft een signaalfunctie die de moeder bewust maakt van de komst van haar baby. Ondanks haar functie zien veel vrouwen zien op tegen de bevalling. Bij doorvragen blijkt meestal dat ze naast de angst dat er iets met zichzelf of de baby zou kunnen gebeuren, het meeste opzien tegen de pijn. Vaak hebben ze nare verhalen gehoord en/of horrorscenario’s gezien op de televisie van gillende vrouwen die smeken om pijnbestrijding. Als ik ze vraag of ze wel eens hebben gehoord van vrouwen die een pijnvrije bevalling hadden of zelfs een extatische bevalling kijken ze me meestal heel erg verwonderd aan.

Om een antwoord te kunnen geven op waarom sommige vrouwen wel en andere geen pijn ervaren wordt hier eerst ingegaan op hoe het lichaam in elkaar zit en hoe zij functioneert tijdens de bevalling.

De fysiologie van de bevalling

Het zenuwstelsel

Onze spieren en organen worden aangestuurd door ons zenuwstelsel dat uit twee delen bestaat: het centrale zenuwstelsel (brein en ruggemerg) en het perifere zenuwstelsel (verbinding tussen spieren en ruggemerg). Het centrale zenuwstelsel heeft twee functies:

Het parasympatische (plezierige) zenuwstelsel:

Het parasympatische zenuwstelsel is het meest actief wanneer we geheel ontspannen zijn of slapen. Dit systeem zorgt ervoor dat onze temperatuur en spijsvertering geregeld wordt, zodat we nieuwe energie op kunnen doen, onze afvalstoffen kwijt kunnen raken en ons lichaam zichzelf kan herstellen. Dit systeem is ook heel belangrijk voor het produceren van de gewenste bevallingshormonen.

Het sympatische (stress) zenuwstelsel:

Dit stelsel zorgt ervoor dat we in actie kunnen komen. Het remt de spijsvertering en verhoogt de hartslag. Bovendien wordt meer bloed naar de spieren in de armen en benen gepompt. Dit systeem kost energie en wordt geactiveerd als we onszelf in een situatie bevinden die stressvol is, zodat we kunnen ‘vechten of vluchten’ wanneer nodig.

De bevallingshormonen

Vier grote hormoonsystemen zijn actief tijdens de bevalling: oxytocine, endorfinen, adrenaline en prolactine. Al deze hormonen, behalve adrenaline, worden door het limbisch systeem geproduceerd. Het is vanuit de evolutie een van de oudste hersenstructuren en komt ook voor bij dieren. Voor een optimaal functioneren van het limbische systeem tijdens de bevalling is het een voorwaarde dat de neocortex, o.a. betrokken bij logisch redeneren, wordt uitgeschakeld. Dit gebeurd tevens alleen als we geheel ontspannen zijn. Voor een optimale dosis van bevallingshormonen hebben we dus een dierlijk bewustzijn nodig, onaangepast en ongecontroleerd.

Hier volgt een uiteenzetting van de werking van de bij de bevalling betrokken hormonen.

Oxytocine – liefde

Oxytocine komt vrij wanneer we een orgasme hebben, tijdens de bevalling, tijdens het geven van borstvoeding en bij huid op huid contact. Tijdens de bevalling helpt oxytocine de baarmoeder samentrekken. Wanneer de baby goed is ingedaald wordt er tevens meer oxytocine aangemaakt. De piek van oxytocine vindt plaats vlak na de bevalling wanneer de placenta geboren dient te worden en de baby zijn eerste borstvoeding krijgt. Dit wordt gestimuleerd door huid-op-huid contact en oogcontact tussen moeder en baby. Een hoge dosis oxytocine helpt bovendien veel bloedverlies na de geboorte van de placenta te voorkomen. Tijdens de bevalling beschermt oxytocine ook de hersencellen van de baby door ze uit te schakelen, waardoor ze minder zuurstof nodig hebben.

Endorfinen – extase

Deze hormonen hebben dezelfde eigenschappen als bijvoorbeeld morfine, maar zijn vele malen sterker. Endorfinen en komen vrij tijdens de bevalling, vrijen, borstvoeding of als we pijn of stress hebben. Ze helpen de pijn te verminderen en geven een plezierig en euforisch gevoel. Tijdens de zwangerschap worden deze hormonen al steeds meer aangemaakt en helpen de vrouw om tijdens de bevalling de pijn te overstijgen. Wanneer er echter in reactie op teveel stress of pijn een hele hoge dosis endorfinen vrijkomt kan het de aanmaak van oxytocine belemmeren, waardoor de weeën kunnen afnemen.

Adrenaline – opwinding

Dit hormoon komt vrij in reactie op stress, kou en honger. Het bereidt ons lichaam voor op ‘vechten of vluchten’ en stopt de weeën. Alleen in de laatste fase van de bevalling wanneer de baby bijna naar buiten komt met zijn hoofdje heeft adrenaline in een hoge dosis juist een stimulerende werking. Het geeft de moeder een krachtige energiestoot waardoor zij de baby als het ware naar buiten lanceert. Ze is door deze energiestoot ook gelijk klaarwakker en in staat te zorgen voor haar baby (bron).

De baby heeft ook een hoog adrenalinegehalte aan het einde van de bevalling. Dit helpt o.a. zijn ademhaling op gang te krijgen. Wanneer de baby gelijk bij de moeder wordt gelegd neemt de adrenaline weer snel af en kan de baby de rest van zijn energiereserves bewaren voor de eerste borstvoeding.

Prolactine – voeding

Prolactine bereidt de borsten voor op het geven van borstvoeding en wordt tijdens de zwangerschap in steeds grotere dosis aangemaakt. Na de bevalling zorgt het voor voldoende melk en een verhoogde staat van alertzijn en onderdanig zijn, zodat de moeder haar baby als eerste prioriteit heeft. Gecombineerd met oxytocine na de bevalling en tijdens de borstvoeding stimuleert het ontspanning en toewijding, wat bijdraagt aan de tevredenheid van de moeder en de emotionele en fysieke gezondheid van haar baby.

De baarmoeder

Onze baarmoeder is een spier opgebouwd uit drie lagen. Twee lagen die voornamelijk van belang zijn tijdens de bevalling zijn de horizontale spieren rond de baarmoederhals (cervix) en de verticale spieren aan de buitenkant van de baarmoeder (myometrium). Tijdens de bevalling dienen de baarmoederhals spieren zich te ontspannen en dunner te worden. De verticale spieren die het dikst zijn aan de bovenkant van de baarmoeder worden juist steeds korter en trekken samen, waardoor zij de baarmoedermond opentrekken en de baby naar beneden duwen. Wanneer deze spieren in harmonie met elkaar samenwerken is er geen fysieke oorzaak voor pijn, net als tijdens de menstruatie of tijdens een orgasme. Het begint pas pijn te doen als de spieren elkaar gaan tegenwerken.

Oorzaken van pijn

Er kunnen verschillende factoren een rol spelen in het veroorzaken van pijn. Deze factoren worden hieronder nader toegelicht. Medische interventies zoals weeënopwekkers en hun effect op het ervaren van pijn worden hier buiten beschouwing gelaten.

Fysieke factoren

Wanneer de baarmoederspieren elkaar tegenwerken door spanning in de bekkenbodemspieren, kan de baarmoederhals niet voldoende (kunnen) ontspannen. De verticale spieren proberen deze eventgoed te openen en de baby naar beneden duwen, waardoor er veel druk op de spieren en omliggende weefsels kan ontstaan. Dit kan één van de oorzaken dat pijn wordt ervaren. Deze spanning in het bekkenbodemgebied kan soms al jaren aanwezig zijn door bijv. een val, een operatie of zelfs door een trauma tijdens de eigen geboorte. Tevens is gevonden dat vrouwen die tijdens de menstruatie (hierbij trekt de baarmoeder ook samen) veel pijn ervaren in hun rug, tevens meer pijn ervaren (Fridh 1988, Lowe 1992, Lowe 2002, Melzack 1981). Wellicht dat dit een fysieke oorzaak heeft, zoals een overmaat aan productie van prostaglandinen of zoals eerder aangegeven door al aanwezige spanning in de bekkenbodemspieren.

De positie van de baby kan ook bepalend zijn. Wanneer de baby met zijn of haar rug tegen die van de moeder aanligt, geeft dit tijdens de bevalling een enorme druk tegen de onderrug. De meeste vrouwen vinden deze rugweeën erg pijnlijk (lees meer).

Naast de positie van de baby kan ook de positie van de moeder een oorzaak zijn voor het ervaren van pijn. Wanneer de moeder niet vrij kan bewegen en daardoor niet de meest comfortabele houding kunnen aannemen, worden spieren te lang achter elkaar en verkeerd belast. Ze verzuren en gaan dan pijn doen. Ook kan zij dan onbewust het draaien van haar baby tegenwerken, wat de kans op meer pijn vergroot.

Hiernaast kunnen door kou, vermoeidheid of een tekort aan energie de baarmoederspieren niet van voldoende energie worden voorzien om hun werk goed te kunnen doen. Bovendien komt bij kou ook adrenaline vrij wat de ontsluiting belemmert en de pijn kan vergroten. 

Onlangs kwam ik ook op een onderzoek terecht (bron) waarin een tekort aan vitamine D in verband werd gebracht met een hogere pijnbeleving van de weeën. Zorgdragen voor voldoende buitenlucht en anders dagelijks nemen van zuivere vitamine D is dus een aanrader in voorbereiding op de bevalling.

Sociale factoren

Wanneer we ons in een omgeving bevinden die we als onveilig ervaren, heeft dit invloed op het verloop van de bevalling en het ervaren van pijn. Dr. Barbara Harper noemt oxytocine ook wel een ‘verlegen hormoon‘, oftewel je moet je veilig en niet geobserveerd voelen voor dit hormoon kan worden aangemaakt. Aangezien dit zoals al eerder aangegeven hetzelfde hormoon is dat vrijkomt tijdens het vrijen, kun je je daar misschien wel iets bij voorstellen. Wanneer we ons niet veilig voelen wordt het ‘vecht en vlucht’ respons geactiveerd waardoor in plaats van oxytocine adrenaline wordt aangemaakt.

In de wildernis dient dit zijn doel. Wanneer een zebra die aan het bevallen is een leeuw opmerkt, krijgt ze stress, produceert adrenaline en daardoor een boost van energie, zodat ze zichzelf in veiligheid kan brengen. Bovendien wordt de aanmaak van oxytocine beperkt waardoor de weeën stoppen. Wanneer deze zebra heeft weten te ontsnappen en een veilige plek heeft gevonden, wordt ze rustig en gaat ze weer oxytocine produceren en wordt de bevalling hervat.

Ons brein maakt echter geen onderscheid tussen fysieke stress en psychische stress. Wanneer wij ons in een omgeving bevinden met mensen die we niet prettig vinden, te fel licht, onaangename geuren of andere storende factoren, wordt ons ‘vecht en vlucht’ reponse dus ook geactiveerd.

Onder invloed van de geproduceerde adrenaline gaan de spieren rond de baarmoederhals weer samentrekken om de bevalling te stoppen en weg te kunnen vluchten indien nodig. Als de weeën wel aanhouden of misschien zelfs bijgestimuleert worden, ontstaat er dus een enorme en mogelijk pijnlijke druk op de baarmoederhals en omliggende weefsels. Het ‘vecht en vlucht’ mechanisme eenmaal te hebben geactiveerd heeft als bijeffect dat er minder bloed naar de baarmoeder en placenta wordt gepompt. Dit kan tevens pijn veroorzaken door een tekort aan zuurstof en energie. Bovendien kan de baby hierdoor gestrest raken met alle gevolgen van dien.

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die continue ondersteuning krijgen tijdens de baring  vaker spontaan vaginaal bevallen (zonder vaginale kunstverlossing) en tevens minder vaak pijn-behandeling nodig  hebben tijdens de baring. Ook zijn zij vaker tevreden over de baring (Hotnett 2003, Simkin 2002). Daarbij is tevens de rol van de partner belangrijk. Steunt hij haar niet dan is de angst voor de bevalling groter (Hodnett et al.,2007; Sydsjö et al., 2008). Daarnaast laat onderzoek zien dat vrouwen die in het ziekenhuis onder begeleiding van een verloskundige bevallen minder behoefte aan pijnbehandeling hadden en ook minder pijnstilling gebruikten in vergelijking met vrouwen die onder begeleiding van een gynaecoloog bevallen (Janssen 2007).

Psychische factoren

Er kunnen ook een heleboel psychische redenen zijn waarom de vrouw stress ervaart. Een aantal redenen kunnen zijn: onbewuste herinneringen aan haar eigen geboorte die omhoog komen, emoties rondom een eerdere bevalling, abortus of miskraam, moeite hebben met het seksuele aspect van geboorte, relatieproblemen tussen haar en haar partner of bang zijn voor de dood. De laatste reden lijkt misschien vreemd in dit rijtje, maar veel vrouwen ervaren op psychologisch niveau dat ze dood gaan, ze willen zich verzetten, dit lukt niet en dit roept angst op net zolang tot zij zich beseft dat ze maar één keuze heeft en dat is alles loslaten, de controle, de gedachten, etc..

In drie studies werd bovendien gevonden dat vrouwen met een ongeplande zwangerschap of vrouwen die ambivalent tegenover de zwangerschap staan, meer pijn aangeven tijdens de baring dan vrouwen bij wie dit niet het geval is (Labrecque 1999, McDonald 2001, Melzack 1984). Ook het gevoel hebben het helemaal alleen te moeten doen en zich niet gesteund voelen is een belangrijke psychische factor.

Gedurende een onderzoek werd de mind-body connectie bevestigd. Het bleek dat vrouwen die heel angstige gedachten hadden over de pijn vaker behoefte hadden aan pijnmedicatie. Dit valt te verklaren doordat heel angstige gedachten de afgifte van pijnstilling vanuit het eigen lichaam verminderen (Campbell, C.M. & Edwards, R.R. 2009). Een tweede factor die werd gevonden is dat vrouwen die zelf geen controle ervaren over de pijn, maar ervaren dat de controle over de pijn bij anderen ligt (aanwezige zorgverleners) ook meer vragen om medicatie.

Ook hangt weinig kennis en een traumatische bevalling in de voorgeschiedenis samen met het ervaren van meer pijn (Beigi, N. et al., 2010). En ook het horen van ‘horrorverhalen‘ vooral van naasten. Moeders die voor het eerst een baby krijgen hadden meer angst voor de bevalling (Rijding, E.L., et al., 2007). Laat jezelf dus vooral inspireren door positieve geboorteverhalen uit je omgeving en vraag je omgeving om je niet te belasten met ‘enge’ geboorteverhalen en waarschuwingen, hoe goed bedoeld ook!

Naast al deze factoren worden wij binnen onze cultuur erg gestimuleerd om ‘redelijk en beschaafd te zijn’. Wanneer tijdens de zwangerschap en in verhoogde mate tijdens de bevalling de neocortex in activiteit vermindert en de oude dierlijke instincten het overnemen kan dat heel spannend zijn in verband met het onbekende karakter. Een gevoel van controleverlies, machteloosheid en falen kunnen dan angst bevorderen en de weeën verminderen. Door jezelf compromisloos permissie te geven om tijdens je bevalling te grommen, schreeuwen of zingen maak je juist gebruik van de ‘oerinstincten’ vanuit je brein wat juist weer pijnverlagend kan werken.

Tot slot
Elk lichaam, elke baby en elke bevalling is anders. Hoe een vrouw de weeën tijdens de bevalling zal ervaren is dan ook niet te voorspellen. Hoe intens de weeën ook kunnen zijn, hoe zij gesteund wordt, zichzelf heeft voorbereid en zichzelf kan overgeven aan haar lichaam kan een cruciale bijdrage leveren in het kunnen opvangen van de weeën. Wanneer alles mee zit zijn er zelfs vrouwen die geen of nauwelijks pijn ervaren! In deel 2 van dit artikel wordt nader ingegaan hoe pijn (deels) te kunnen voorkomen en hoe tijdens de weeën effectief om te gaan met de pijn, zodat deze te hanteren blijft en/of zelfs vermindert. Daarbij worden ook concrete oefeningen meegegeven.